درگذشت امیر کویت
تلویزیون دولتی کویت عصر دیروز سه‌شنبه ۸ شهریورماه اعلام کرد که شیخ «صباح احمد جابر الصباح» امیر کویت، در سن ۹۱ سالگی در یکی از بیمارستان‌های آمریکا درگذشت. امیر کویت از مدتی پیش به‌دلیل بیماری و وخامت حال تحت درمان بود و برای معالجه به آمریکا سفر کرده بود. مدتی پیش از اعلام رسمی این خبر، تلویزیون کویت برنامه‌های معمول خود را قطع و پخش قرآن را آغاز کرد.
شیخ صباح احمد صباح ۱۴ سال امیر کویت و پیش از آن چند دهه وزیر خارجه بود. او به‌عنوان چهره‌ای شناخته می‌شد که به سیاست خارجی این کشور حاشیه خلیج‌فارس شکل داد. شیخ صباح مدتی هم وزیر دارایی کویت بود. در بیانیه دفتر امیری کویت آمده است: «با نهایت حزن و اندوه به ملت کویت، دو امت اسلام و عرب و ملت‌های دوست جهان وفات شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح را تسلیت می‌گوییم.»
شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح از ۲۹ ژانویه ۲۰۰۶ در مسند قدرت بود و پانزدهمین امیر این کشور و پسر چهارم شیخ الاحمد الجابر الصباح است.
الجزیره در گزارش دیروز سه‌شنبه نوشت: امیر کویت در سال ۱۹۲۹ متولد شد و از او با عنوان معمار سیاست خارجی کویت مدرن یاد می‌شود. او تقریبا به مدت ۴۰ سال یعنی از ۱۹۶۳ تا ۲۰۰۳ که به مقام نخست‌وزیری رسید، در مقام وزیر خارجه به کار مشغول شد.
به نوشته الجزیره، او در ژانویه ۲۰۰۶ پس از مرگ شیخ جابر الصباح امیر کویت شد. در اوت ۲۰۱۹ دولت کویت اعلام کرد که امیر دچار بیماری و در بیمارستان بستری شده است. وی در جولای ۲۰۲۰ برای تداوم درمان به ایالات متحده رفت.
الجزیره نوشت: هواپیمای C-۱۷ نیروی هوایی آمریکا او را از کویت به روچستر مینه‌سوتا، منتقل کرد که گل سرسبد پردیس «کلینیک مایو» محسوب می‌شود. در سال ۲۰۰۲ آپاندیس وی برداشته شد و در سال ۲۰۰۷ هم مجاری ادراری او در آمریکا زیر عمل جراحی قرار گرفت.
وقتی امیر کویت در گذشته غیبت می‌کرد، شیخ نواف احمد الجابر صباح، برادر ناتنی‌اش، اداره امور را به دست می‌گرفت و به نوشته الجزیره به مثابه کفیل امیری، بر طبق قانون اساسی اداره کشور را در دست می‌گرفت. شیخ نواف پیرترین دولتمرد کویتی است که دهه‌هاست برخی پست‌های عالی‌رتبه را در دست دارد از جمله وزارت دفاع و وزارت کشور. او ۸۳ ساله است.
شیخ احمد الصباح در سال ۲۰۰۶ پس از کناره‌گیری سعد عبدالله سالم الصباح که به‌دلیل بیماری، دوره‌ای بسیار کوتاه امیر کویت بود، به حکومت رسید. شیخ صباح در دیپلماسی هم فردی کارآمد بود و همواره تلاش داشت در مسائل منطقه‌ای به میانه‌روی و اعتدال روی آورد و در برخی مسائل منطقه‌ای جانب احتیاط را رعایت کند. به‌طور مثال، در ماجرای محاصره قطر رویکردی معتدل در پیش گرفت و همزمان میزبان کنفرانسی برای ارائه کمک به عراق و سوریه بود.
مرگ او در زمانی رخ داد که این کشور درگیر مبارزه با کرونایی است که ۱۰۳ هزار و ۹۸۱ نفر را مبتلا کرده و در این کشور ۱/ ۴ میلیون نفری، ۶۰۵ نفر هم از کرونا جان خود را از دست داده‌اند. وزیر بهداشت این کشور گفت که ۹۵هزار و ۵۰۰نفر از مبتلایان بهبود یافته‌اند.
«جان گامبرل» و «آدام شِرِک» هم در گزارش ۲۹ سپتامبر در واشنگتن‌پست نوشتند: در خاورمیانه‌ای که از حاکمان قدیمی و پیر تهی می‌شود، شیخ صباح فردی دیپلمات بود که همواره دیپلماسی را پیشه راه خود می‌ساخت تا مشکلات منطقه‌ای را حل و فصل کند. دستیابی او به قدرت در سال ۲۰۰۶ مصادف بود با رای متفق‌القول پارلمان برای کنار زدن سلف او شیخ بیمار، شیخ سعد عبدالله الصباح؛ آن هم درست زمانی که شیخ سعد فقط ۹ روز حکومت کرد.
بسیاری از رسانه‌های دنیا از وقایع پس از آن به‌عنوان کودتای سلطنتی یاد کردند. با این حال، امیر کویت با مجموعه‌ای از مناقشات داخلی، بهار عربی و بالا و پایین رفتن قیمت نفت دست به گریبان بود اما وعده داد از گهواره تا گور به همه یارانه دهد.
«گامبرل- شرک» گزارشگران واشنگتن‌پست، به نقل از «کریستین دیوان» در موسسه مطالعات عربی در واشنگتن که مسائل کویت را مطالعه می‌کند، می‌نویسند: «او نماینده نسل قدیمی رهبران خلیج‌فارس بود که احتیاط و میانه‌روی را ارج می‌نهادند و به روابط و پیوندهای شخصی با پادشاهان اهمیت می‌دادند.»
این تحلیلگر می‌افزاید: «تردیدی نیست که او منفور امیران و شاهزادگان جوانی است که امروز قدرت را در برخی کشورها به دست دارند.» این گزارشگران نوشتند: انتظار می‌رود شیخ نواف احمد الصباح، برادر ناتنی او به جانشینی برگزیده شود.
در کویت دو شاخه مهم از خاندان آل صباح هستند که همواره قدرت در میان آنها دست به دست می‌شود: خاندان احمد و خاندان سالم. امیر فقید کویت از خاندان احمد بود. برخی گمان می‌کردند که شیخ ناصر صباح احمد الصباح، پسر بزرگ امیر و وزیر دفاع پیشین کشور در حال آماده شدن برای در دست گرفتن قدرت باشد و این یعنی شاخه سالم یک بار دیگر کنار گذاشته می‌شود.
با این حال، بر اساس گزارش‌ها فعلا انتظار این است که برادر ناتنی امیر کویت اداره امور را به دست گیرد. اینکه بعدها نزاع قدرت در این کشور درگیرد یا خیر یا سیاست خارجی این کشور تغییر جهت یابد، امری است که باید منتظر ماند و دید.
یادداشت | مرگ شیخ میانه‌رو در تلاطم خلیج‌فارس
- کامران کرمی | تحلیلگر روابط بین الملل
وفات شیخ صباح الاحمد جابر الصباح، امیر ۹۱ ساله کویت که از ۲۸ تیر ماه در بیمارستانی در آمریکا به دلیل کهولت سن بستری بود، را باید نقطه عطفی در روند تحولات پرشتاب منطقه خلیج‌فارس به حساب آورد.
مرگ شیخ صباح را که به فاصله کمی پس از مرگ سلطان قابوس بن سعید سلطان عمان صورت می‌گیرد، می‌توان پایانی بر نسل سیاستمداران خردمند و مصلحت‌بینی دانست که بر میانجی‌گری، همگرایی عربی، حقوق فلسطین و همکاری با قدرت‌های منطقه‌ای همچون جمهوری اسلامی ایران تاکید ویژه‌ای داشتند.
شیخ صباح که یکی از ثروتمندترین سران کشورهای جهان بود، از سال ۲۰۰۶ و پس از مرگ برادرش شیخ جابر الاحمد الصباح به امیری کویت رسید و در طول این ۱۴ سال و ۸ ماه توانسته بود ضمن حفظ ثبات اقتصادی کویت، این کشور را از تحولات پرشتاب و آشوبناک منطقه دور نگه دارد و همزمان به ایجاد سیاست موازنه همراستا با تلاش‌های سلطان قابون بن سعید، سلطان عمان در منطقه خلیج‌فارس و در ارتباط با ایران اهتمام ویژه‌ای بگمارد.
سفر تاریخی او به ایران در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۹۳ و یک سال و یک ماه قبل از امضای برجام به‌عنوان یک اتفاق مهم در روابط دو کشور خوانده شد؛ چراکه اولین سفر دوجانبه یک مقام کویتی به تهران پس از پیروزی انقلاب بود. شیخ صباح همچنین نقش مهمی در میانجی‌گری میان ایران و عربستان پس از قطع روابط ریاض با تهران در دی ماه ۹۴ داشت که البته با بی‌میلی عربستان، تلاش‌های او برای حل اختلاف به نتیجه‌ای نرسید.
شیخ صباح یکی از معماران کویت مدرن بود که از سال ۱۹۵۵ در وظایف مختلفی مشغول به کار بود. او نزدیک به ۴۰ سال وزیر خارجه کویت در زمان امرای سابق بود که نقش مهمی در شکل‌گیری شورای همکاری خلیج فارس در سال ۱۹۸۱ داشت.
همچنین از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ نیز نخست‌وزیر کویت بود. او فرزند شیخ احمد جابر الصباح دهمین حکمران کشور کویت بود که ۲۹ مارس ۱۹۲۱ در کویت به قدرت رسید و تا زمان مرگ در ۲۹ ژانویه ۱۹۵۰ در این سمت قرار داشت.
با مرگ شیخ صباح مساله جانشینی و انتقال قدرت به امیر بعدی در عرصه داخلی کویت حائز اهمیت است. همچنین اهمیت این انتخاب ناظر به تحولات منطقه و برای ایران نیز موضوع بسیار مهمی است. اینکه امیر جدید چه رویکردی را در قبال تهران در پیش خواهد گرفت، برای تصمیم‌گیرندگان ایرانی حائز اهمیت است.
مساله انتقال قدرت در کویت در سال ۲۰۰۶ هنگامی که شیخ صباح الاحمد الصباح قدرت را به دست گرفت و جانشین برادرش جابر الاحمد الصباح شد، فراتر از عرف سنتی تبادل قدرت بین جناح «الجوابر» و «السوالم» بود و با کاهش نفوذ السوالم که فرزندان شیخ «سالم بن مبارک الصباح» هستند، قدرت در نسل «شیخ جابر بن مبارک الصباح» که از ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ حاکم کویت بود، متمرکز شد.
با وفات شیخ صباح الاحمد امیر درگذشته کویت، قدرت به برادر ناتنی او یعنی شیخ نواف الاحمد ولیعهد ۸۴ ساله خواهد رسید که از سال ۲۰۰۶ در این سمت قرار دارد. می‌توان احتمال زیادی داد که روند انتخاب جانشین امیر کشور به‌اندازه اوضاع در سال ۲۰۰۶ که شیخ صباح قدرت را در دست گرفت، بحث برانگیز نخواهد بود؛ اما این احتمال نیز وجود دارد که فرآیند نهایی انتخاب جانشین او به دلیل طی کردن پروسه مشورت با خاندان آل سالم کمی طولانی شود.
امیر جدید کویت که تاکنون چندین عمل جراحی در داخل و خارج از کشور روی او انجام شده است، پیش‌تر در سمت‌های دیگری همچون وزارت کشور، دفاع و امور اجتماعی و معاونت نخست‌وزیری وظایفی را بر عهده داشته است. او پس از سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، پیرترین رئیس حکومت در جهان است.
به‌نظر می‌رسد که اگر موضوع رقابت در جانشینی مطرح باشد، بتوان برای شیخ ناصر بن صباح فرزند ارشد امیر درگذشته کویت که نقش مهمی در طراحی و پیشبرد سند چشم‌انداز ۲۰۳۵ کویت دارد و به دنبال تحقق اقتصاد بدون نفت است، هم شانس قائل بود.
به هر حال موضوع اقتصاد بدون نفت و کرونا به‌عنوان دو متغیر بسیار مهم در عرصه داخلی کویت نقش ایفا خواهد کرد و امیر جدید که در دهه نهم عمر خود به سر می‌برد، روزهای سختی را در پیش خواهد داشت و مساله جانشینی همچنان در یک دهه آینده به‌عنوان یک موضوع چالش برانگیز در حیات سیاسی این کشور ایفای نقش خواهد کرد.
همچنین در عرصه منطقه‌ای و با وجود چالش‌هایی چون بحران شورای همکاری و اختلافات قطر، عربستان، امارات و بحرین، چالش نقش‌آفرینی و حفظ بی‌طرفی، همچنان به‌عنوان مساله‌ای حساس و ظریف در سیاست خارجی کویت باقی خواهد ماند.
دومینوی عادی‌سازی دولت‌های عربی با اسرائیل نیز دیگر مساله مهمی است که کویت در چند سال آینده با آن روبه‌رو است و برای کشوری که بارها بر حقوق فلسطینیان تاکید کرده، چگونگی مواجهه با تل‌آویو به عنصری تعیین‌کننده در نوع جهت‌گیری سیاست خارجی کویت تبدیل خواهد شد. از این رو و با وجود چالش‌های مهمی که امیر جدید کویت با آن روبه‌رو است، جهت‌گیری سیاست خارجی کویت همچنان میانه‌روی، میانجی‌گری و حفظ بی‌طرفی مثبت و فعال خواهد بود.
اگرچه چشم‌انداز مبهم منطقه‌ای از منظر تداوم بحران و تغییر الگوهای دوستی و دشمنی در خاورمیانه باعث خواهد شد تا توفان‌های تنش، کشتی میانه‌روی کویت را مورد تلاطم‌های شدید قرار دهد.
