مرتضی مرادی | تحلیلگر (منبع: دنیای اقتصاد)
طبق داده‌های انجمن جهانی فولاد، در سال ۲۰۱۸، معادل ۱۷۱۲ میلیون تن فولاد در جهان به مصرف رسیده است. این عدد در سال ۲۰۰۸ معادل ۱۲۳۰ میلیون تن بود. به عبارت دیگر طی ۱۰ سال گذشته، مصرف فولاد در جهان بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است. امروزه بسیاری از وسیله‌هایی که مردم در سراسر جهان خریداری می‌کنند، اثری از فولاد را در خود دارند. در ساخت خودروها از فولاد استفاده می‌شود، در ساختمان‌سازی از فولاد استفاده می‌شود، پروژه‌های عمرانی دولت‌ها و شهرداری‌ها بدون فولاد انجام‌شدنی نیست. به وسایل آشپزخانه خود نگاه کنید.
حتماً اثراتی از فولاد را در آنها خواهید دید. از یخچال و ماشین لباسشویی و اجاق گاز گرفته تا وسایل کوچک‌تر. در ساخت اسلحه، موشک، تانک و جت‌های جنگی فولاد نقش بسزایی دارد. صنعت حمل‌ونقلی که امروزه داریم، شامل حل و نقل زمینی، دریایی و هوایی، مدیون فولاد است.
حتماً می‌دانید که چین در رشد اقتصادی و تولید چه نقشی دارد. چینی‌ها بیش از ۵۰ درصد از فولاد خام جهان را تولید می‌کنند و بیش از ۴۸ درصد از فولاد جهان را مصرف می‌کنند (بر حسب مصرف آشکار فولاد یا apparent steel use یا به‌طور مخفف ASU. منظور از مصرف آشکار فولاد، تقاضای فولاد است که این‌گونه به دست می‌آید: تولید فولاد به علاوه خالص واردات فولاد منهای خالص صادرات فولاد).
در سال ۲۰۰۸ چینی‌ها ۲۸ درصد از فولاد خام جهان را تولید می‌کردند و بیش از ۳۶ درصد از فولاد جهان را مصرف می‌کردند. شاید بسیاری از مردم این‌گونه تصور کنند که در فرآیند تولید، نفت با اختلاف فراوان نسبت به دیگر مواد اولیه در صدر قرار دارد. اما واقعیت این است که همان اندازه که نفت در تولید و رشد اقتصادی نقش دارد، فولاد هم از اهمیت برخوردار است. در سال ۲۰۱۸، بعد از چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فولاد، مجموعه دیگر کشورهای آسیایی (به جز چین و هند و خاورمیانه) هستند که ۱۰ درصد از فولاد جهان را مصرف می‌کنند.
بعد از کشورهای آسیایی (به جز چین و هند و خاورمیانه) نوبت به اتحادیه اروپا (شامل ۲۸ کشور) می‌رسد. این ۲۸ کشور روی هم ۹/ ۹ درصد از فولاد جهان را مصرف می‌کنند. باز هم لازم به ذکر است که منظور از مصرف آشکار فولاد یا تقاضای فولاد در اینجا، تولید فولاد به علاوه خالص واردات فولاد منهای خالص صادرات فولاد در هر کشور یا منطقه است. کشورهای عضو نفتا شامل کانادا، ایالات متحده و مکزیک (۳/ ۸ درصد)، کشورهای خاورمیانه و قاره آفریقا (۸ درصد)، هند (۶/ ۵ درصد) و ژاپن (۸/ ۳ درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند.
یکی از بنیادی‌ترین چیزهایی که پیشرفت بشر و پیشرفت صنایع در ۱۰۰ سال گذشته مدیون آن بوده، فولاد است و انجمن جهانی فولاد عقیده دارد که طی ۱۰۰ سال آینده، فولاد همان‌قدر در پیشرفت بشر و صنایع اهمیت دارد که در قرن گذشته اهمیت داشته است. پیش از این در مورد مصرف آشکار فولاد (ASU) در کشورها و مناطق مختلف جهان گفتیم. بد نیست اشاره‌ای هم به سرانه مصرف آشکار فولاد در کشورهای جهان کنیم.
به نظر شما کدام کشور بیشترین سرانه مصرف آشکار فولاد (ASU) یا همان سرانه تقاضای فولاد در جهان را دارد؟ شاید بگویید چون چین ۴۸ درصد از فولاد جهان را مصرف می‌کند، سرانه مصرف آشکار فولاد در چین نیز در صدر قرار دارد.
اما جمعیت ۴/ ۱ میلیاردنفری این کشور باعث شده که از نظر سرانه مصرف آشکار فولاد در جهان، این کشور در جایگاه پنجم باشد. کره جنوبی با سرانه مصرف آشکار فولاد معادل ۱۰۴۹ کیلوگرم در سال ۲۰۱۸ در صدر قرار دارد. بعد از کره جنوبی، امارات با سرانه مصرف آشکار فولاد معادل ۸۳۳ کیلوگرم در جایگاه بعدی است. تایوان سوم، جمهوری چک چهارم و چین پنجم است. سرانه مصرف آشکار فولاد در این سه کشور در سال ۲۰۱۸ به ترتیب معادل ۷۵۲ کیلوگرم، ۷۰۳ کیلوگرم و ۵۴۸ کیلوگرم است.
قطر، اسلوونی، ژاپن، سنگاپور، جمهوری اسلواکی، آلمان، اتریش، ایتالیا، لهستان، کانادا، سوئد، استونی، رژیم صهیونیستی، بلژیک- لوکزامبورگ، ترکیه، فنلاند، کویت، سوئیس، مالزی، اسپانیا و ایالات متحده در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همچنین بعد از آمریکا، کشورهای عمان، هلند، مجارستان، قبرس، روسیه، هنگ‌کنگ، تایلند، پرتغال، لیتوانی، دانمارک، عربستان سعودی و ایران قرار دارند. سرانه مصرف آشکار فولاد (ASU) یا همان سرانه تقاضای فولاد در ایران در سال ۲۰۱۸ معادل ۲۳۹ کیلوگرم بود.
بگذارید نگاهی به سرانه مصرف آشکار فولاد در ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ بیندازیم. داده‌های انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد که تقاضای فولاد هر ایرانی در سال ۲۰۰۰ معادل ۱۴۶ کیلوگرم بود. پنج سال بعد یعنی در سال ۲۰۰۵ این عدد به ۱۸۹ کیلوگرم رسید. در سال ۲۰۰۰ سرانه ASU در ایران ۲۶۶ کیلوگرم بود. طی دو دهه گذشته، سرانه مصرف آشکار فولاد در سال ۲۰۱۱ در بالاترین سطح خود یعنی ۲۸۳ کیلوگرم قرار داشت. از سال ۲۰۱۱ به بعد سرانه مصرف آشکار فولاد در ایران رو به کاهش گذاشت به‌طوری که در سال ۲۰۱۵ به ۲۵۱ کیلوگرم و در سال ۲۰۱۸ به ۲۳۹ کیلوگرم رسید.
روند سرانه مصرف آشکار فولاد در جهان شباهت زیادی به ایران دارد. به‌طوری که این دو خط روند (از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸) همگام با هم پیش رفته‌اند. البته سرانه ASU در ایران نسبت به میانگین جهانی، در بعضی از سال‌ها مانند سال ۲۰۱۱ حتی ۸۵ کیلوگرم بیشتر بوده است.
سرانه مصرف فولاد در ایالات متحده در سال ۲۰۰۰ میلادی ۴۲۶ کیلوگرم بود. این رقم تا سال ۲۰۰۹ به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و به ۱۹۳ کیلوگرم رسید. اگرچه سپس رو به افزایش گذاشت به‌طوری که در سال ۲۰۱۸، سرانه مصرف آشکار فولاد در ایالات متحده آمریکا، ۳۰۵ کیلوگرم بود.
سرانه ASU در چین در سال ۲۰۰۰ معادل ۹۶ کیلوگرم بود. این عدد تقریباً همواره در حال افزایش بوده است به‌طوری که در سال ۲۰۰۵ معادل ۲۶۱ کیلوگرم، در سال ۲۰۱۰ معادل ۴۲۹ کیلوگرم، در سال ۲۰۱۵ معادل ۴۷۷ کیلوگرم و در سال ۲۰۱۸ معادل ۵۸۴ کیلوگرم بود.
کره جنوبی نیز کشوری است که از نظر سرانه مصرف آشکار فولاد همواره در صدر بوده است. در سال ۲۰۰۰ سرانه ASU در کره جنوبی ۸۰۸ کیلوگرم بود. این عدد در سال ۲۰۰۵ معادل ۹۶۷ کیلوگرم، در سال ۲۰۱۰ معادل ۱۰۵۷ کیلوگرم، در سال ۲۰۱۵ معادل ۱۰۹۷ کیلوگرم و در سال ۲۰۱۸ معادل ۱۰۴۹ کیلوگرم بود.
صنعت فولاد در جهان در چه مسیری قرار دارد؟
صنعت فولاد در جهان در مسیر رشد قرار دارد. انجمن جهانی فولاد (World Steel Association) پیش‌بینی می‌کند که تقاضای فولاد در چین در سال ۲۰۲۰ معادل یک درصد رشد کند. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان است و بیش از ۵۴ درصد از فولاد خام جهان در این کشور تولید می‌شود. همچنین پیش‌بینی می‌شود که تقاضای فولاد در سایر کشورهای جهان در سال ۲۰۲۰ معادل ۵/ ۲ درصد افزایش یابد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تقاضای کل فولاد در جهان در سال ۲۰۲۰، ۷/ ۱ درصد افزایش یابد و به ۱۸۰۵ میلیون تن برسد.
طبق گزارش‌های انجمن جهانی فولاد در سال ۱۹۵۰، کل تولید فولاد خام در جهان، ۱۸۹ میلیون تن بود. ۱۰ سال بعد این عدد به ۳۴۷ میلیون تن رسید. این روند آنقدر رو به افزایش گذاشت که در سال ۲۰۰۰ کل تولید فولاد خام در جهان بیش از ۸۵۰ میلیون تن بود. در سال ۲۰۱۸ این عدد به ۱۸۰۸ میلیون تن رسید، یعنی چیزی حدود ۱۰ برابر آن چیزی که تقریباً ۷۰ سال پیش در آن سطح قرار داشت. طبق داده‌های منتشرشده از سوی انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد خام در جهان در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۱۹ (همه ماه‌ها به جز دسامبر) معادل ۱۶۴۸ میلیون تن بود که نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸، ۷/ ۲ درصد رشد داشت. کشورهای زیادی در صنعت فولاد فعال هستند و عرضه فولاد جهانی وابسته به آنهاست. در حال حاضر، ۶۴ کشور روی هم ۹۹ درصد از فولاد خام جهان را تولید می‌کنند.
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان است به‌طوری که در سال ۲۰۱۸ این کشور معادل ۹۲۸ میلیون تن فولاد خام تولید کرد. در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ تولید فولاد خام در این کشور معادل ۸۴۴ میلیون تن بود و در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ معادل ۹۰۴ میلیون تن. به عبارت دیگر تولید فولاد خام در چین در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ معادل هفت درصد رشد داشت. این رشد قابل توجه نشان می‌دهد که چین همچنان در حال افزایش تولید فولاد خام خود است و رویایی که روزی مائو در سر داشت، امروزه نه‌تنها برآورده شده بلکه خیلی بیشتر از آنچه مائو تصور می‌کرد در حال رشد است. البته که مائو اگر ۱۰۰ سال دیگر هم در قدرت می‌ماند، سیاست‌های نادرست او احتمالاً نه‌تنها رویایی را برآورده نمی‌کرد بلکه شاید جهان چندین‌بار دیگر هم شاهد قحطی‌های وحشتناک در این کشور بود. بعد از چین، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده فولاد در جهان، دیگر کشور آسیایی پرجمعیت، یعنی هند است.
هند در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۰۶ میلیون تن فولاد خام تولید کرد. تولید فولاد خام در هند هم مانند چین در حال رشد است اگرچه هندی‌ها ابداً به اندازه چین در این عرصه قدرتمند نیستند. با مقایسه عدد ۹۲۸ میلیون تن (تولید فولاد خام چین در سال ۲۰۱۸) و ۱۰۶ میلیون تن (تولید فولاد خام هند در سال ۲۰۱۸) این تفاوت بسیار مشهود خواهد بود. چین به تنهایی، بیشتر از ۵۰ درصد فولاد خام جهان را تولید می‌کند. یعنی تولید یک کشور از مجموع تولید ۶۳ کشور دیگر تولیدکننده فولاد خام در جهان بیشتر است. با همه اینها تولید فولاد در هند هم قابل توجه بوده و در حال رشد است. هند در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹، بیش از ۱۰۱ میلیون تن فولاد خام تولید کرد که این عدد در مقایسه با تولید فولاد خام در این کشور در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ (۹۹ میلیون تن)، دو درصد رشد داشت.
سومین کشور در تولید فولاد خام در جهان نیز از آسیاست. شاید توانسته باشید حدس بزنید که از کدام کشور صحبت می‌کنیم. سومین کشور ژاپن است. ژاپنی‌ها در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۰۴ میلیون تن فولاد خام تولید کردند. عددی که در سال ۲۰۱۹ نتوانستند به آن دست یابند. طبق داده‌های انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ معادل ۵/ ۴ درصد کاهش داشت و از ۹۵ میلیون تن به ۹۱ میلیون تن رسیده بود. ایالات متحده، کشور بعدی در صنعت فولاد است. به‌طوری که در سال ۲۰۱۸ بیش از ۸۶ میلیون تن از فولاد خام جهان را تولید کرده بود. تولید فولاد خام این کشور در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸، معادل ۹/ ۱ درصد رشد داشت و از ۷۹ میلیون تن به ۸۰ میلیون تن رسید. کشورهای پنجم تا نهم در صنعت تولید فولاد خام در جهان، به ترتیب کره جنوبی، روسیه، آلمان، ترکیه و برزیل هستند. همان‌طور که گفتیم، به‌طور کلی، صنعت فولاد در جهان در مسیر رو به رشدی قرار دارد، به‌طوری که تولید فولاد خام در جهان در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ معادل ۷/ ۲ درصد رشد داشت که پیش از این نیز به آن اشاره کردیم.
حدس بزنید کشور بعدی کجاست؟ این کشور در سال ۲۰۱۸ بیش از ۲۴ میلیون تن فولاد خام تولید کرد. همچنین تولید فولاد خام در این کشور در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ رشد کرده است، به‌طوری که از ۴/ ۲۲ میلیون تن در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ به ۶/ ۲۲ میلیون تن در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ رسید که این رشد معادل ۳/ ۵ درصد است. دهمین کشور در عرصه تولید فولاد خام در جهان که به‌رغم همه فشارهای اقتصادی و مشکلاتی که با آن دست و پنجه نرم می‌کند توانست در عرصه تولید فولاد خام در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ عملکرد بهتری را از خود نشان دهد، ایران است.
طبق داده‌های انجمن جهانی فولاد روند تولید فولاد خام در ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ کاملاً صعودی بوده و فقط در دو سال تولید فولاد خام در ایران نسبت به سال‌های گذشته‌شان با رشد مثبت همراه نبوده است. در سال ۲۰۰۰ میلادی ایران ۶۶۰۰ هزار تن فولاد خام تولید کرده بود. تا سال ۲۰۰۷ این عدد به‌طور مداوم در حال رشد بود به‌طوری که تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۰۷ معادل ۱۰۰۵۱ هزار تن بود. اما این عدد در سال ۲۰۰۸ کاهش یافت و به ۹۹۶۴ هزار تن رسید. بعد از سال ۲۰۰۸ مجدداً روند صعودی شد و این روند صعودی تا سال ۲۰۱۴ ادامه داشت. در سال ۲۰۱۴ تولید فولاد خام در ایران معادل ۱۶۳۳۱ هزار تن بود اما در سال ۲۰۱۵ به ۱۶۱۴۶ هزار تن رسید. اما بعد از سال ۲۰۱۵ تولید فولاد خام در ایران جهش بسیار قابل توجهی کرد. تولید فولاد خام در ایران از ۱/ ۱۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۵، به ۸/ ۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۱۶، به ۲/ ۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ و به ۵/ ۲۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ رسید. همان‌طور که گفتیم در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نیز تولید فولاد خام ایران نسبت به ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۱۸ معادل پنج درصد رشد داشت که بسیار قابل توجه است. میان بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده فولاد خام در جهان، شرکت ایمیدرو در جایگاه نوزدهم قرار دارد (بر حسب تولید فولاد خام در سال ۲۰۱۸). این شرکت در سال ۲۰۱۸ معادل ۷۹/ ۱۶ میلیون تن از فولاد خام ایران را تولید کرده بود. این عدد مجموع تولید فولاد خام شرکت‌های فولاد مبارکه، فولاد اصفهان، فولاد خوزستان و نیسکو است.
اکنون اما بازار فولاد ایران و جهان به کدام سمت و سو میرود؟ پاسخ به این پرسش را در اینفوگرافیک زیر بخوانید.
