جیمز دورسی|محقق ارشد موسسه مطالعات خاورمیانه آمریکا
پیشروی سعودی‌ها در مسیر مذاکره پایان دادن به جنگ یمن به منظور آغاز گفت‌وگو با ایران می‌تواند تداوم حمایت کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس از رویکرد اعمال فشار حداکثری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، علیه جمهوری اسلامی را زیر سوال ببرد.
مقامات سعودی امیدوارند که مذاکرات آغاز شده به میانجیگری عمان و بریتانیا بین سعودی و حوثی‌ها در یمن بتواند به احیای مذاکرات متوقف شده میان شورشی‌های یمن و دولت عبد ربه منصور‌هادی بینجامد. محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، خالد بن‌سلمان، برادر کوچکتر خود و معاون وزیر دفاع سعودی را به‌عنوان مسوول مهندسی پایان جنگ یمن تعیین کرده است. این اقدام تنها بخش کوچکی از تجدیدنظر گسترده در سیاست خارجی سعودی به شمار می‌رود.
این تغییر رویکرد نوعی بازگشت به سیاست خارجی و دفاعی محتاطانه‌تر و پذیرش چندجانبه‌گرایی مربوط به سال‌های پیش از مداخله در یمن است و می‌توان عامل اصلی آن را حملات ماه سپتامبر به تاسیسات مهم نفتی آرامکو و تردید درباره تضمین دفاعی ایالات‌متحده در خلیج‌فارس دانست. این سیاست محتاطانه همچنین به منظور فراهم آوردن امکان ریاست گروه ۲۰ اقتصاد بزرگ جهانی برای عربستان در سال ۲۰۲۰ و ترمیم وجهه آسیب‌دیده سعودی‌ها در پی جنگ یمن و قتل جمال خاشقجی در نظر گرفته شده است.
واکنش دولت ترامپ به حملات هواپیماهای بدون سرنشین و موشکی ماه سپتامبر که حوثی‌ها مسوولیت آن را برعهده گرفتند، به نوعی نشان داد که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در صورت مواجهه با شرایط بحرانی نمی‌توانند روی ایالات‌متحده حساب کنند. ترامپ در آن زمان گفت: «این، حمله به خاک سعودی بود و حمله به ما نبود. اما ما قطعا به آنها کمک خواهیم کرد. اگر تصمیم بگیریم کاری انجام دهیم، آنها خود نیز در آن شریک خواهند بود و هزینه آن را خواهند پرداخت و این مساله را کاملا درک می‌کنند.»
به گفته یکی از مقامات آمریکایی دخیل در سیاست‌گذاری خلیج‌فارس، این حمله سبب شد سعودی‌ها و دیگر کشورهای منطقه دریابند که تنش‌ها بین واشنگتن و تهران می‌تواند آنها را به اهداف بالقوه در محیطی تبدیل کند که ایالات‌متحده تمایلی به ایمن نگه داشتن آن ندارد. یک مقام دیگر آمریکایی هم گفته هدف اصلی سعودی‌ها این است که درگیری در یمن را کاهش دهند تا از تبدیل شدن حوثی‌ها به یک گروه نیابتی ممانعت کنند و به‌طور مستقیم با ایران طرف باشند.
مارتین گریفیتس، نماینده سازمان ملل متحد در امور یمن، به شورای امنیت گفته شمار حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری عربستان در دو هفته گذشته نزدیک به ۸۰ درصد کاهش یافته است: «ما این را کاهش تنش می‌نامیم؛ کاهش سرعت جنگ و حرکتی بالقوه به سمت آتش‌بس کلی در یمن.»
او در ادامه درباره آغاز مذاکرات پایان جنگ در اوایل سال آتی میلادی ابراز امیدواری کرد. تلاش‌های عربستان برای پایان دادن به جنگ یمن و اشارات اخیر امارات‌متحده‌عربی در رابطه با ایران مقامات دو کشور را از اتخاذ موضعی خصمانه در کنفرانس اخیر منامه باز نداشت. عادل الجبیر، وزیر مشاور در امورخارجه عربستان سعودی، در گردهمایی در بحرین گفت: «کاهش تنش‌ها به تنهایی در رابطه با ایران جواب نمی‌دهند. ما ایران را در حمله به تاسیسات بقیق مقصر می‌دانیم. ما جنگ نمی‌خواهیم، اما ایران باید مسوول دانسته شود.
سوال این است که ایران از تمایلات خود به تبلیغ انقلاب دست خواهد برداشت و به حاکمیت ملی احترام خواهد گذاشت؟» انور قرقاش، همتای اماراتی الجبیر نیز طی اظهاراتی خصمانه گفت: «آلمان در دوران هیتلر، اتحاد جماهیر شوروی سابق و ایران امروزی همگی کشورهایی هستند که نظم بین‌المللی را تهدید کرده‌اند. کلید ثبات، بازدارندگی و عزم راسخ جامعه جهانی به وادار کردن ایران به تغییر است. اگر چنین نشود، تحریم‌ها باید افزایش یابد و نه کاهش.»
وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده تحریم‌های شدیدی با هدف وادار کردن ایران به مذاکره مجدد درباره شرایط آمریکا در برجام را توسعه داده و اخیرا محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات ایران را نیز در پی قطعی چند روزه اینترنت تحریم کرده است.
اظهارات الجبیر و قرقاش از آن نظر قابل توجه است که نشان می‌دهد بادها در خلیج‌فارس در جهت کاهش تنش در همه جبهه‌ها از جمله تحریم ۵/ ۲ ساله قطر می‌وزد؛ اما این کاهش تنش‌ها تنها در شرایطی دوام خواهند آورد که مناقشات ایالات‌متحده و ایران ادامه یابند.
به علاوه، پایداری این کاهش تنش‌ها تنها از طریق نوعی درک منطقه‌ای از عدم تجاوز و ایجاد بستری برای یک معماری امنیتی چندجانبه به‌جای چتر دفاعی آمریکا، امکان‌پذیر است. به نظر می‌رسد خالد بن‌احمد آل‌خلیفه، وزیر امورخارجه بحرین، در اظهارات خود در منامه رویکرد چندجانبه‌تری را پیش‌بینی کرده است؛ او با رد درخواست ایران برای ایجاد معماری امنیتی مختص کشورهای منطقه، گفت که پیشنهادهای امنیتی منطقه‌ای ایران ناقص هستند به‌ویژه که قدرت‌های خارجی را شامل نمی‌شوند.
مجموعه اشارات و اقدامات عربستان و امارات در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد کاهش تنش‌ها فراتر از مذاکرات سعودی و حوثی‌ها خواهد بود و جبهه‌های دیگر از جمله ایران و قطر را نیز در بر می‌گیرد. خالد الجارالله، معاون وزیر امورخارجه کویت و میانجی رسمی در مناقشات با قطر، اخیرا گفته که تیم‌های ملی فوتبال سعودی، امارات و بحرین تصمیم گرفته‌اند به‌رغم تحریم قطر توسط دولت‌های کشورهایشان، در رقابت‌های جام خلیج‌فارس در قطر شرکت کنند که این نشانه‌ای آشکار از رفع بن‌بست است.
یک مقام سعودی هم در اقدامی مشابه اوایل ماه جاری میلادی به خبرنگاران در واشنگتن گفت که قطر با تصویب قانون تامین بودجه ضدتروریسم، گامی مهم در جهت حل بحران برداشته است. امارات هم جدا از خارج کردن نیروهایش از یمن، از مقصر دانستن ایران در حملات به تاسیسات نفتی سعودی و دیگر حملات به نفتکش‌ها در منطقه خودداری کرده و مقاماتی را برای گفت‌وگو درباره امنیت دریایی به ایران اعزام کرده است.
انتظار می‌رود در صورت پیشرفت در تلاش‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای کاهش تنش‌ها در منطقه و به‌ویژه در ارتباط با ایران، حمایت‌های سعودی و اماراتی از کمپین اعمال فشار دولت ترامپ به شدت کاسته شود. روند صلح در یمن و مذاکرات کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس با ایران می‌تواند گامی مهم در این راستا باشد.
منبع: لوبلاگ/ دیپلماسی ایرانی
