دنیای بورس: شاید اثر خنثی و بعضا معکوس افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی بر سود خالص یک شرکت را بتوان یکی از دلایل هراس بازار نسبت به این عامل هیجانی دانست. با این حال این عامل برای چندین ماه به رشد قیمتی سهام بانک‌ها کمک کرد. در حالی‌که چشم‌انداز بهبود سودآوری برای این گروه چندان روشن نیست این عامل هیجانی دستاویزی شده بود تا معامله‌گران به واسطه آن به داغ کردن سهام این گروه بپردازند؛ البته این موضوع به معنی خط پایان بهانه‌تراشی نیست. روز گذشته بانک صادرات پیشنهاد افزایش سرمایه 223 درصدی را «کدال» قرار داد. برخی از فعالان بازار از عدم برآورده شدن انتظارات در میزان افزایش سرمایه این بانک اشاره می‌کنند. بانک تجارت نیز پیش از این در هفته گذشته پیشنهاد افزایش سرمایه 458 درصدی را به بازار ارائه داده بود.
واکنش سرد معامله‌گران به این اخبار شاید بتواند نشان از افزایش آگاهی فعالان بورس تهران از اثر خنثی این افزایش سرمایه بر وضعیت بنیادی بنگاه‌های اقتصادی داشته باشد. همان‌طور که در گزارش با عنوان ارزش‌گذاری غول‌های بورسی با معیار بورس‌بازان نیز مطرح شد، پتانسیل افزایش سرمایه چند صد درصدی تنها به بانک‌ها، سیمانی‌ها یا خودرویی‌ها محدود نمی‌شود و اگر بنا به لحاظ مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها در حساب سرمایه باشد تقریبا باید سرمایه کل بورس تهران چندین برابر شود. این موضوع به دنبال جهش نرخ دلار و جهش‌های تورمی مداوم کاملا قابل درک است. با این حال عده‌ای مطابق با رویه سنتی بورس تهران در صدد هستند تا از خبر افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی برای داغ کردن قیمت سهام و خالی کردن در سطوح بالاتر بهره کافی را ببرند.
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا واقعا موج هیجانی افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی به پایان رسیده است؟ باید گفت برای اظهارنظر در این خصوص همچنان زود است. در معاملات امروز با وجود اخبار از تجدید ارزیابی دارایی‌ها، سهام بانکی بعضا به سمت صف مدار منفی حرکت می‌کنند (در لحظه تنظیم این گزارش) و به نظر می‌رسد پول‌های داغ جذب‌شده به نمادهای بانکی با هراس از زیان بیشتر و با توجه به ریسک بالا در حال خروج از این نمادها هستند. در این خصوص ریزش سهام بانک‌ها مانند بانک پاسارگاد بعد از بازگشایی (ریزش 19 درصدی) اگر در کنار معاملات روز نخست سهام این بانک قرار داده شود شدت هیجان و پول داغ موجود قابل درک است. همچنان احتمال این‌که پول‌های داغ از دستاویزی مانند افزایش سرمایه‌های سنگین از تجدید ارزیابی دارایی‌ها استفاده کنند وجود دارد و نمی‌توان این موضوع را به هیچ وجه منکر شد. با این حال لازم است معامله‌گران به افزایش ریسک در معاملات این گروه توجه داشته باشند. همان‌طور که اشاره شد یکی از عواملی که می‌تواند بار دیگر به آغاز موج صعودی دیگر در نمادهای بانکی منجر شود تزریق هر چه بیشتر پول‌های داغ است. در این میان در کنار خریداران خرد، خریدهای قابل توجه بازارگردان بانک‌ها چه صادرات یا تجارت نیز نقش حمایتی مهمی را از این نمادها ایفا کرده است. با این حال منابع این پول‌ها مشخص نیست و بر این اساس این نگرانی که از منابع داخلی بانک‌ها برای حمایت از سهام استفاده می‌شود خود می‌تواند عامل تهدیدکننده برای سودآوری بانک‌ها باشد.
این ریسک از آن‌جا نشات می‌گیرد که به تدریج معامله‌گران این مهم را درک می‌کنند که با افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی‌ها شرکت دچار تحول بنیادی نمی‌شود و برای بسیاری از نمادهایی که این موضوع را در دستور کار قرار دارند، مانند بانک‌ها، شرایط بهبود سودآوری بسیار دشوار است. اما همچنان تاکید می‌شود که رفتار بازار و قدرت نقدینگی می‌تواند در کوتاه‌مدت مسیری متفاوت برای سهام بانکی رقم بزند. در این خصوص واکنش بازار به خرد شدن قیمت سهام بانکی پس از افزایش سرمایه‌های سنگین از مواردی است که همچنان احتمال رشد قیمتی سهام این گروه را مهیا سازد.
چرا نمی‌توان به درآمد بانک‌ها اعتماد کرد؟
یکی از مشکلات سیستم بانکی کشور عدم اعتماد به درآمدهای مشاع به عنوان بخش قابل توجه درآمد بانک‌ها است. این موضوع از آن‌جا نشات می‌گیرد که بانک‌ها بخش زیادی از درآمد حاصل از سود و وجه التزام تسهیلات را بر اساس حسابداری تعهدی و نه نقدی شناسایی می‌کنند. بر این اساس سود روی تسهیلات جاری به صورت تعهدی شناسایی می‌شود. اگر دو ماه از تاریخ بازپرداخت قسط وام گذشته باشد، تسهیلات به سرفصل سررسیدگذشته منتقل می‌شود. سود حاصل از تسهیلات سررسیدگذشته نیز به صورت تعهدی شناسایی می‌شود. اگر مدت زمان عدم پرداخت قسط وام به بیش از 6 ماه برسد این تسهیلات به سرفصل معوق منتقل می‌شود. برخی از بانک‌ها در صورت‌های مالی حسابرسی‌شده، شناسایی درآمد حاصل از تسهیلات در معوق را نیز تعهدی عنوان کرده‌اند اما برخی از بانک‌ها بر لزوم تسویه نقدی به منظور شناسایی سود از این بخش تاکید می‌کنند. برای مثال بانک دی سود حاصل از تسهیلات معوق را بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی‌شده 96 به صورت تعهدی/ نقدی شناسایی می‌کند. اگر مدت زمان 18 ماه از پرداخت قسط گذشته باشد تسهیلات به بخش مشکوک‌الوصول منتقل می‌شود و در این شرایط بانک‌ها تنها می‌توانند بر اساس قوانین حسابداری بر اساس تسویه نقدی، سود شناسایی کنند.
در خصوص وجه التزام روی تسهیلات نیز وضعیت مشابهی مشاهده می‌شود. اما این موارد چه معنایی دارد؟ زمانی‌که سودهای شناسایی شده به صورت تعهدی هستند یعنی این‌که بانک می‌تواند برای مدت حدود 18 ماه از تسهیلاتی که هیچ‌گونه وجه نقدی دریافت نکرده است سود شناسایی کند. این موضوع در خصوص وجه التزام شناسایی‌شده روی تسهیلات نیز صدق می‌کند. بر این اساس بانک‌ها می‌توانند برای مدت زیادی از تسهیلات غیرجاری سود شناسایی کنند و در حالی‌که بر اساس قوانین حسابداری الزامی وجود ندارد که هیچ‌گونه نقدینگی به بانک وارد شود. این موضوع را اگر در کنار سایر موارد قرار دهیم می‌تواند علت غیراتکا بودن درآمد بانک‌ها را نشان دهد؟
احتمالا بسیاری از مخاطبان با این موضوع آشنا هستند که بانک‌ها برای این‌که تسهیلات غیرجاری یک مشتری خود را به جاری تبدیل کنند، قراردادی تازه با مشتری بسته (یا یکی از بستگان درجه یک) می‌بندند به این ترتیب بانک‌ها بار دیگر می‌توانند بدون ورود نقدینگی به بانک به شناسایی سود بپردازند. همین موضوع می‌تواند ریسک زیادی را برای بانک ایجاد کند.
بحث در خصوص بانک‌ها بسیار طولانی است اما نکته دیگری که در ادامه کیفیت سودهای شناسایی‌شده مورد توجه قرار گیرد رشد محسوس وجه التزام شناسایی‌شده در صورت‌های مالی بانک‌ها است. از مجموع حدود 11500 میلیارد تومان، درآمد تسهیلات بانک تجارت تا پایان آذر حدود 7 هزار میلیارد تومان (یعنی بیش از 60 درصد درآمد بانک از این بخش) به وجه التزام (جریمه دیرکرد بازپرداخت وام) اختصاص دارد. اگر این موضوع در کنار آن‌چه در بالا اشاره شد، گذاشته شود می‌توان علت نگرانی قابل توجه در خصوص درآمدهای شناسایی‌شده در سیستم بانکی را متوجه شد. البته احتمال کاهش سود پرداختی به سپرده‌گذاران وجود دارد اما این موضوع نمی‌تواند کیفیت پایین درآمدی بانک‌ها را درمان کند.
