دنیای بورس: نرخ هر دلار آمریکا در بازار غیررسمی تا ساعت 14 امروز، شانزدهم تیرماه، حدود 7900 تومان و قیمت هر سکه در بازار معادل 2 میلیون و 840 هزار تومان است.
بازار ارز اکنون بیش از هر زمان دیگری به مذاکرات با طرف‌های باقیمانده در برجام و همچنین اظهارات مسئولان دستگاه دیپلماسی واکنش نشان می‌دهد. روند صعودی ارزها که از ابتدای سال و با نگرانی از خروج آمریکا آغاز شد از ابتدای تیرماه وارد یک مرحله تازه شد. به‌طوری‌که، نرخ دلار غیررسمی، تنها در روز سوم تیرماه بیش از هزار تومان افزایش یافت و در نزدیکی سقف 9 هزار تومان قرار گرفت.
رجوع دلار به حافظه تاریخی
برای بررسی واکنش سریع فعالان اقتصادی به عوامل نگران‌کننده و سیاست‌های ناکارآمد دولت در بازار ارز می‌توان به حافظه تاریخی بازار رجوع کرد. بازار در سال‌های نه‌چندان دور موجی از تحریم‌های اقتصادی و همچنین سیاست‌های دستوری را تجربه کرده است. بر خلاف سیاست‌گذار که از گذشته درس عبرت نمی‌گیرد، فعالان اقتصادی کاملا اتفاقات گذشته را به یاد دارند و همین موضوع کافی است تا پیش از آن‌که رویه اقتصادی کشور مسیر تکراری گذشته را طی کند، به استقبال اتفاقات آینده بروند. «دنیای بورس» در گزارشی با عنوان «الگوی تکراری بازار ارز» به مرور تاریخی بازار ارز در سال‌های 90 و 91 در وضعیتی مشابه شرایط کنونی اقتصاد کشور پرداخته بود. تاکنون آنچه در اقتصاد کشور و به دنبال آن در بازار ارز رخ داده است با دوره پیشین هماهنگ بوده؛ ضمن اینکه در شرایط فعلی انتظارات با شتاب بیشتری در حال خودنمایی است. این موضوع نیز به حافظه بازار از آن دوران بازمی‌گردد که به استقبال اتفاقات آتی می‌رود.
طی ماههای اخیر، تحمیل نرخ دستوری برای بازار آزاد و مهم‌تر از آن شدت‌گرفتن نگرانی‌ها در رابطه با سرنوشت برجام و بازگشت تحریم‌ها فضای ملتهب بازار ارز را تشدید کرد. در چنین فضایی، اظهارات تقابلی مقام‌های سیاسی مسئول و تعویق دو ماهه بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم (FATF) در مجلس شورای اسلامی نیز بر میزان نگرانی در اقتصاد کشور افزود. در واقع، برآیند این عوامل شاخص ارزی کشور را برای نخستین‌بار در سقف جدید 8 هزار و 900 تومانی نشاند.
اصلاح بخشی از هیجانات ارزی
اخبار عقب‌گرد منطقی سیاست‌گذار از سیاست‌های پیشین بر نرخ دلار فشار وارد کرد. روز دوشنبه، چهارم تیرماه دولت اعلام کرد که امکان معامله اظهارنامه‌های صادراتی کالاهای غیرپایه را در قالب بازار دوم ارز فراهم خواهد کرد. در این میان، شایعاتی از ارائه بسته پیشنهادی اروپا در قبال برجام نیز در کاهش تلاطم بازار ارز اثرگذار بود. انتشار این اخبار موجب حرکت قیمت‌ها در میسر نزولی شد اما نرخ دلار غیررسمی بخش کمی از رشد خود را اصلاح کرد. نرخ دلار از پنجم تیر تاکنون میانگین حدود 8 هزار تومانی را به ثبت رسانده است. بررسی ارقام حاکی از دامنه بالای نوسان قیمت‌ها حول میانگین بوده است به طوری‌که قیمت دلار در این مدت در سقف 8300 و کف 7800 تومانی نوسان کرده است.
گرچه این امکان وجود داشت که عرضه ارز از رهگذر معاملات بازار ثانویه توسعه پیدا کند اما ابهام در نحوه اجرای این طرح و گمانه‌زنی‌ها در رابطه با ادامه سیاست دستوری پیشین باعث شد تا دلار از ادامه مسیر اصلاحی ناکام بماند. در این میان اخبار ضد و نقیض از ادامه کار برجام نیز در مسیر قیمتی اثرگذار بود. در این شرایط، سفر رئیس جمهوری کشورمان به اروپا و امید به اینکه ایران دوباره به حالت ایزوله ادوار گذشته بازنمی‌گردد دلار را در مسیر نزولی قرار داد. به این ترتیب، قیمت دلار در معاملات مطابق با انتظار «دنیای بورس» اصلاح نسبی را تجربه کرد و به سمت کف بازه نوسانی هفته‌های اخیر حرکت کرد. روندی که در گزارش‌های هفته گذشته مبنی بر انتظار برای اصلاح موقت دلار با سیگنال سیاسی مورد انتظار بود(دلار در معاملات پنج‌شنبه سطوح کمتر از 7800 را تجربه کرد).
دلار در سیکل دوم اصلاح؟
موضوع دیگری که در کانون نگاه معامله‌گران ارزی قرار گرفته است بسته پیشنهادی اروپا برای حفظ و حراست از برجام در برابر تحریم‌های آمریکاست. در شرایط فعلی مذاکره با گروه 4+1 تا حدودی یادآور مذاکرات هسته‌ای برای حصول برجام است. در این میان، از طرفی امید به ادامه کار برجام بدون آمریکا مطرح است و از سوی دیگر، بازگشت تحریم‌های آمریکا در ماههای آتی که موجب نگرانی فعالان اقتصادی کشور شده است. این موضوع بار دیگر می‌تواند بر شدت تلاطم بازارها بیافزاید. بر اساس شواهد، ترامپ تمام تلاش خود را برای اعمال تحریم‌های سخت‌گیرانه به کار می‌گیرد و مصمم است که بیشترین ضربه را از این ناحیه به اقتصاد ایران وارد کند. رایزنی‌های آمریکا با خریداران نفت ایران برای قطع خرید نفت از جمله این موارد است.
در این میان باید منتظر اظهارنظرهای داخلی در قبال برجام و همچنین عملکرد اروپایی‌ها در این خصوص بود. اگر بنا باشد اظهارنظرهای داخلی لحن تندی را به قدرت‌های بین‌المللی مخابره کند و ضعف عملکرد اروپایی‌ها ریسک فروپاشی کامل برجام را تقویت کند، دلار می‌تواند بار دیگر در مسیر صعودی قرار گیرد. در این میان، انتظار برای کارشکنی بیش از پیش آمریکایی‌ها وجود دارد، با این حال، اگر فضا بار دیگر به سمت امید حرکت کند مطابق با آنچه در سال 92 و پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور شاهد بودیم، دلار توان اصلاح را خواهد داشت. شایان ذکر است که معامله‌گران و فعالان بازارها نباید انتظار معجزه از عملکرد اتحادیه اروپا در مواجهه با آمریکا داشته باشند .
زمان محدود پذیرفتن اشتباه سیاست‌گذاری
با در نظرگرفتن مولفه‌های مزبور در شکل‌گیری روند قیمت‌ها نقش سیاست‌گذار ارزی در کوتاه‌مدت بسیار پررنگ‌تر از گذشته خواهد بود. بنابراین انتظار می‌رود مسئولان اقتصادی ضمن پرهیز از تصمیم‌های منفعلانه در جهت عادی‌سازی شرایط بازار ارز گام بردارند تا به‌این طریق زهر تحریم‌ها کمتر به کام اقتصاد بنشیند. در هفته‌های آینده اخبار ضدونقیضی از برجام چه از داخل و همچنین خارج از کشور منتشر خواهد شد. این اخبار احتمالا کارشکنی آمریکایی‌ها، تلاش اروپایی‌ها برای ارائه بسته پیشنهادی(البته در مسیر تدریجی) و اظهارنظرهای داخلی در قبال برجام را شامل می‌شود.
در هفته‌هایی که بازار سردرگم وضعیت سیاسی است احتمال کاهش شدت نوسان وجود دارد. در این شرایط اگر سیاست ارزی مناسبی به کار گرفته شود، می‌توان به اصلاح نرخ دلار امیدوار بود. بر این اساس چشم بازار به دستان دولت است. دولت بر سیاست دستوری و تعیین نرخ خارج از مکانیزم بازار تاکید داشته باشد، نباید انتظار اتفاق مثبت را در بازار داشت.
ادامه سیاست پیشین ریسک زیادی را به همراه دارد. با توجه به این موضوع که در کوتاه‌مدت انتظار انعکاس سیگنال مثبتی از سوی اروپا وجود ندارد، سیگنال آمریکایی‌ها از اعمال تحریم‌های شدیدتر بر اقتصاد کشور می‌تواند هیجان را به بازار ارز بازگرداند. در نبود بازار متمرکز شدت هیجان بسیار بیشتر خواهد بود. بر این اساس به جای توهم کنترل بازار با سیاست‌های ناکارآمد پیشین، با راه‌اندازی بازار ارز در بورس می‌توان تا حدودی بازار را تا زمان تعیین تکلیف برجام نسبت به شوک‌های آمریکایی واکسینه کرد.
