چشم‌انداز روشن صنعت فولاد ایران

افزایش ظرفیت صنعت فولاد ایران منجر به رشد تولید محصولات نیمه آماده فولادی (شمش، بیلت، بلوم و اسلب) شده‌است. به طور همزمان تضعیف تقاضای داخلی به افزایش صادرات این محصولات منجر شد که این اتفاق نام این کشور را بیش از پیش در بازارهای جهانی مطرح کرد.

در نیمه نخست سال 96 (از 21 مارس تا 22 سپتامبر 2017) صادرات محصولات نیمه آماده فولادی به 3.2 میلیون تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان از رشد 77 درصدی دارد. این میزان رشد عمدتا به افزایش بارگیری اسلب مربوط می‌شود که با رسیدن به مرز 1.6 میلیون تن، تقریبا رشد سه برابری را نشان می‌دهد. صادرات بیلت و بلوم نیز رشد 25 درصدی را در این مدت تجربه کرده‌ و به مرز 1.6 میلیون تن رسیده‌است.

هدف سالانه صادرات محصولات نیمه آماده ایران در سال 96 بالغ بر 5.3 میلیون تن بوده‌است که 35 درصد از آن به اسلب و مابقی به بلوم و بیلت مربوط می‌شود.

ابعاد افزایش ظرفیت تولید فولاد در ایران

گسترش ظرفیت تولید فولاد در ایران در بازه زمانی 2016-2107 یکی از بزرگترین فاکتورهای تاثیرگذار روی رشد صادرات این کشور است. تولید اسلب در بزرگترین واحد فولادسازی ایران (مجموعه فولاد مبارکه اصفهان) با افزایش ظرفیت 2.6 میلیون تنی به 10.3 میلیون تن در سال رسیده که مهمترین بخش این افزایش ظرفیت برشمرده‌ می‌شود.

در نوامبر 2016، این کمپانی یک ماشین ریخته‌گری مداوم با ظرفیت 1.8 میلیون تن در سال را به واحد اصلی فولادسازی خود در اصفهان اضافه کرد که ظرفیت تولید اسلب سالانه را به 7.2 میلیون تن در سال افزایش داد. در آپریل 2017 تولید اسلب در یکی از زیرمجموعه‌های فولاد مبارکه به نام فولاد صبا دو برابر شده و به 1.6 میلیون تن رسیده‌است. دیگر زیرمجموعه‌ فولادمبارکه به نام فولاد هرمزگان نیز ظرفیت تولید 1.5 میلیون تن اسلب در سال را دارد.

مجموعه فولاد مبارکه در مجموع 85 درصد از بازار 12 میلیون تنی تولید اسلب ایران را در اختیار دارد. این درحالی‌ست که 71 درصد از تولید 10 میلیون تنی اسلب این مجموعه برای تولید محصول نورد گرم تخت است.

بیلت

بخش تولید بیلت نیز افزایش ظرفیت 5 میلیون تن در سال را طی دو سال اخیر تجربه می‌کند که بخش اعظمی از پروژه‌های مربوط در سال 2017 راه‌اندازی شدند. این بدان معناست که آنها هنوز نیازمند زمان برای تقویت جایگاه خود و ورود به بازارهای صادراتی هستند.

در میان این شرکت‌ها، مجموعه فولادی 800 هزارتنی قائنات؛ پروژه گسترش 650 هزارتنی تولید فولاد در مجموعه فولاد خراسان که هر دو در استان خراسان رضوی واقع شده‌اند؛ پروژه فولادسازی 1.2 میلیون تنی چادرملو در یزد و همچنین پروژه فولادسازی 1 میلیون تنی بردسیر قرار دارند.

در سال 2016 کمپانی فولاد اصفهان با اضافه کردن ماشین ریخته‌گری مداوم؛ تولید بیلت خود را 1.2 میلیون تن افزایش و به 3.8 میلیون تن در سال رسانده‌است.

این بهره‌برداری‌ها می‌تواند تولید بیلت سالانه ایران را به حدود 23 میلیون تن افزایش دهد. اگرچه به دلیل ضعف سرمایه‌گذاری و تقاضای داخلی، تقریبا نیمی از این ظرفیت‌ها بدون باقی می‌ماند.

معضلی به نام ضعف تقاضای داخلی

براساس آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تقاضای داخلی محصولات نیمه آماده فولادی در نیمه نخست سال 96 با افت 4 درصدی به 7.26 میلیون تن رسیده‌است. این اتفاق در اصل به افت تولید محصولات نهایی فولاد و براساس تضعیف سرمایه‌گذاری در بخش عمرانی کشور مربوط می‌شود.

علیرغم این اتفاق، تولید بیلت و اسلب در ایران در نتیجه افزایش صادرات؛ 15 و 13 درصد رشد داشته و به 5.6 و 4.9 میلیون تن رسیده‌است. در زمان مشابه تقاضا برای محصولات نهایی فولادی در کشور در نیمه نخست سال بهتر بوده‌است. این اتفاق در نتیجه افزایش در تولید اتومبیل، لوله‌های فولادی و کارخانجات تولید کننده پروفیل رخ می‌دهد. تقویت تقاضای داخلی برای محصولات نهایی فولادی به تولیدکنندگان ایرانی کمک کرد تا اثر منفی وضع مقررات آنتی دامپینگ در اروپا و تایلند علیه واردات ورق گرم ایران کاهش پیدا کند.

صادارات ورق گرم ایران با سقوطی 80 درصدی به 156 هزار تن در نیمه نخست سال 96 رسیده‌است. تایلند در ماه می تعرفه گمرکی قطعی 7.25 درصدی روی محصولات فولاد مبارکه وضع کرد در حالی‌که این تعرفه برای سایر تولیدکنندگان ایرانی در سطح 38.27 درصدی باقی مانده است.

کمیسیون اروپا پس از اتمام تحقیقات خود در ماه اکتبر سال جاری، به اعمال جریمه‌های ثابت  17.6 - 96.5 یورو (معادل 20.66 – 113.29 دلار)  برای واردات هر تن ورق گرم از 4 کشور که ایران در میان آنها بود مبادرت ورزید. در این میان جریمه واردات هر تن ورق گرم از ایران، 57.5 یورو (68 دلار) در نظر گرفته شده‌است.

مرزهای گسترش صنعت

محدودیت‌های اعمال شده به عنوان یک چالش جدی برای تولیدکنندگان فولاد ایران به شمار نمی‌رود زیرا تقاضای ورق استیل داخلی تضمین فراوانی برای تولید دارد. در طرف مقابل، تولیدکنندگان در این بازار، این محدودیت‌ها را به عنوان فرصتی برای افزایش صادرات محصولات نیمه آماده فولادی می‌بینند. یکی از منابع آگاه به متال بولتن می‌گوید: "بازار محصولات نیمه آماده فولادی تحت حمایت اروپا نیست و صادرات ورق نورد گرم می‌تواند توسط بیلت و اسلب جایگزین شود."

در حال حاضر مشتریان اصلی محصولات نیمه آماده فولادی ایران در آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. اخبار منتشر شده در اواخر اکتبر حاکی از آن است که در میان مدت امکان افزایش 25 درصدی محموله‌های بیلت ایران به آسیا وجود دارد.

با این تفاسیر میزان صادرات بیلت ایران به آسیا به 750 هزار تن خواهد رسید. در آینده نیز امکان صادرات بخشی از این تولیدات فولادی به چین وجود دارد به این علت که تولیدکنندگان ایرانی مزیت دسترسی به گاز و سنگ‌آهن ارزان قیمت در مقایسه با چینی‌ها دارند.

بهبود صنعت خودروسازی

بهبود کارایی صنعت خودروسازی ایران در سال جاری که به موجب حذف برخی موانع تحریمی در اوایل سال 2016 محقق شد؛ با به جلو راندن مصرف، تاثیر مثبتی روی تقاضای ورق استیل در ایران داشت.

براساس اطلاعات انجمن فولاد ایران؛ در نیمه نخست سال 96، مصرف ورق گرم داخلی با 13 درصد رشد نسبت به مدت مشابه قبل به 4.05 میلیون تن رسید. این در حالی‌ست که مصرف ورق سرد و ورق پوشش‌دار هر کدام 40 درصد رشد نشان داده و به ترتیب به 1.5 میلیون تن و 920 هزار تن رسیده‌است که افزایش تولیدات صنعت خودروسازی سهم بسزایی در این رشد داشته است.

اطلاعات آماری منتشر شده توسط وزارت صنعت ایران نشان می‌دهد تولید خودرو در شش ماه نخست سال جاری با 17.9 درصد رشد نسبت به سال گذشته به 684 هزار و 300 دستگاه رسیده‌است که شامل ماشین‌های سواری، ماشین‌های سنگین و نیمه سنگین است. با توجه به گسترش فعالیت خودروسازهای فرانسوی در ایران، صنعت خودروسازی در ایران می‌تواند مسیر حمایت از تولید ورق استیل را در چند سال آینده ادامه دهد.

براساس اطلاعات سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت ایران‌خودرو و پژو-سیتروئن، برنامه راه‌اندازی خط تولید 200 هزار دستگاه در سال در ماه می سال 2017 منعقد شد. اگرچه این خط تولید هنوز به فاز اجرایی نرسیده‌است اما انتظار می‌رود که از سال 2018 کار خود را شروع کند.

در حال حاضر سهم اصلی تولیدات ایران خودرو (321 هزار و 69 دستگاه در شش ماه) به مدل‌های پژو مربوط می‌شود که تحت لیسانس شرکت PSA تولید می‌شوند. در حالی که فقط 14 درصد از محصولات این شرکت مربوط به محصول بومی سمند است.

رنو؛ دیگر غول خودرویی فرانسوی نیز موافقتی مبنی بر شروع تولید 300 هزار دستگاه خودرو در کارخانه بازسازی شده خود در ساوه انجام داده‌است. انتظار می‌رود مرحله اول این موافقت‌نامه؛ با تولید 150 هزار دستگاه خودرو از فوریه سال 2019 آغاز به کار کند. سپس در سال 2022 تولیدات به 300 هزار دستگاه در سال افزایش خواهد یافت. شایان ذکر است شرکت رنو در حال حاضر در حدود 200 هزار دستگاه خودرو تحت لیسانس خود را در ایران خودرو و سایت پارس خودرو به بازار عرضه می‌کند.

چالش سندیکای لوله و پروفیل با فولاد مبارکه

صنعت لوله و پروفیل به طور سنتی بزرگترین سهم از تقاضای ورق استیل ایران را در اختیار دارد. براساس اظهارات امیرحسین کاوه رئیس سندیکای لوله و پروفیل ایران؛ ظرفیت تولید این محصولات در ایران 18.5 میلیون تن در سال برآورد می‌شود. اما در حال حاضر یک سوم از این ظرفیت استفاده می‌شود.

مصرف ورق استیل در لوله و پروفیل‌ عمدتا با گسترش ساخت و ساز تقویت می‌شود. براساس تحقیقات متال بولتن، پروژه‌های بزرگ گازرسانی نظیر خط لوله گاز سراسری ایران در سال جاری با مشکلات مالی همراه بوده‌است.

رشد تولید ورق استیل در ایران به جهت وابستگی به نیاز داخلی این صنایع؛ با تامین مواد اولیه توسط فولاد مبارکه به عنوان بزرگترین عرضه کننده این محصول، پوشش داده شده‌است. این اتفاق با تغییر رویکرد صادرات محور این شرکت به فروش بازار داخلی به وقوع پیوسته است.

براساس اطاعات مرکز افکار سنجی ایران (ISPA) در نیمه نخست سال 96؛ صادرات ورق گرم و سرد ایران به ترتیب 80 و 95 درصد کاهش یافته و به 156 هزار تن و 6 هزار تن رسیده‌است. دلیل اصلی این تغییر، مشاجره فولاد مبارکه با اتحادیه تولیدکنندگان لوله و پروفیل در سال گذشته است. این سندیکا فولاد مبارکه را به عدم تحویل ورق استیل به عنوان مواد اولیه به تولیدکنندگان لوله به دلیل اولویت صادرات در این شرکت متهم کرده‌ بود. این مشاجره ماه‌ها به طول انجامید و به طور همزمان بسیاری دیگر از مصرف‌کنندگان چنین ادعاهایی را مطرح کردند تا اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت به فولاد مبارکه دستور داد تا فروش خود را بر بازار داخلی متمرکز کند. دلیل دیگر افت صادرات ورق این شرکت، شروع سیاست‌های آنتی دامپینگ توسط اتحادیه اروپا و تایلند است.

در همین مدت (شش ماه نخست سال جاری) واردات ورق استیل - به طور خاص ورق گرم – 29 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش نشان داده و به 863 هزار تن رسیده‌است. در حالی‌که تقاضای ورق استیل در این سال افزایش نشان می‌دهد؛ مصرف مقاطع بلند فولادی به دلیل ضعف سرمایه‌گذاری در بخش ساخت و ساز کاهش نشان می‌دهد.

مقاطع ساختمانی فولاد

تولید میلگرد در ایران در نیمه نخست سال 96 به 3.07 میلیون تن رسید که افت 2 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. تقاضا برای این محصول نیز با ریزشی 7 درصدی به 2.8 میلیون تن در این مدت رسیده‌است. تکرار همین روند در بخش تیرآهن با کاهش تولید 7 درصدی نسبت به سال گذشته و رسیدن به سطح 460 هزار تن و کاهش تقاضای 2 درصدی و رسیدن به سطح 350 هزار تن دیده می‌شود.