در سال گذشته به منظور حمایت از تولید داخل به ازای خرید هر کیلو دانه‌های روغنی داخلی شرکت‌های روغنی از پرداخت بخشی از تعرفه واردات روغن معاف شدند. به ازای هر کیلو خرید دانه‌های روغنی امکان استفاده از معافیت تعرفه‌ای برای واردات 7 کیلو روغن خام وجود دارد ( کاهش 10 واحد درصدی تعرفه واردات روغن سویا و روغن آفتابگردان و کاهش 16 واحد درصدی واردات روغن پالم). این موضوع با افزایش تعرفه واردات روغن پالم تا سطح 40 درصد بسیار اثرگذار بود. استفاده از روغن‌های وارداتی به خصوص پالم علاوه بر کاهش کیفیت روغن تولیدی مانعی در برابر استفاده از پتانسیل کشت دانه‌های روغنی و استفاده از ظرفیت خالی روغن‌کشی‌ها در داخل کشور محسوب می‌شود. البته میزان تولید دانه‌های روغنی در داخل کشور نسبتا به میزان مورد نیاز کمتر است و برنامه وزارت کشاورزی بر افزایش میزان کشت دانه‌های روغنی در سال‌های آتی است. در این شرایط احتمال افزایش فشار بر شرکت‌های روغنی با توجه به سیاست کلان موجود در این بخش به منظور کاهش واردات و کمک به تولید داخل وجود دارد. بر این اساس در پیش گرفتن سیاست‌های فشار بر واردات روغن خام دور از انتظار نیست.
پیش‌بینی‌های دولت
دولت با اجرای طرح دانه‌های روغنی، حدود ١٧٠ هزارتن کلزا را از کشاورزان در سال 95 خریداری کرد که نسبت به عدد تولید 68 هزار تنی پارسال بیش از ٢.٥ برابر افزایش یافته است. برای سال زراعی ۹۷-۹۶ نیز وزارت جهاد کشاورزی قصد دارد سطح زیر کشت کلزا را افزایش دهد و به همان میزان از این سطح زیرکشت، تولید بالا رود. بر مبنای برآورد وزارت جهاد کشاورزی در سال جاری میزان تولید کل دانه‌های روغنی به ۴۰۰ هزار تن می‌رسد و این در حالی است که ظرفیت کارخانه‌های روغن کشی در ایران ۶ میلیون تن یعنی ۱۵ برابر ظرفیت تولید است؛ در واقع نیاز به روغن حدود ۳ میلیون تن و ظرفیت کارخانه‌ها ۲.۵ برابر نیاز کشور است. پیش بینی شده امسال حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ هزار تن کلزا در کشور تولید شود و این در حالی است که پیش‌بینی کل تولید دانه‌های روغنی بین ۳۸۰ تا ۴۰۰ هزار تن است.
توسعه کشت دانه‌های روغنی
به نظر می‌رسد برای رسیدن به اعداد و ارقام پیش‌بینی شده برنامه‌هایی باید در راستای توسعه کشت دانه‌های روغنی در دستور کار قرار گیرد که به گفته علیرضا مهاجر؛ مجری طرح دانه‌های روغنی ایران با آلمانی‌ها در این خصوص صحبت کرده و براین اساس قرار است کارشناسان برنامه آموزش آلمانی طرح تولید دانه‌های روغنی را در کشور پیاده کنند. ایران در شرایط کنونی در زمینه دانه‌های روغنی بیش از ۹۰ درصد به واردات وابسته است که سالانه معادل چهار میلیارد دلار ارز صرف واردات دانه های روغنی، کنجاله و روغن خام می‌شود که دولت بر مبنای همین استدلال به دنبال توسعه منطقی و متناسب تولید دانه‌های روغنی است. البته روغن خامی که وارد کشور می‌شود از دو منبع روغن سویا و روغن پالم تامین می‌شود که واردات روغن سویا از برزیل و آرژانتین و واردات روغن پالم از مالزی و اندونزی انجام می‌شود. دولت همچنین تولید گلرنگ را در زمین‌های کم بازده و کم آب نیز در دستور کار دارد. به گفته مشاور وزیر جهاد کشاورزی تاکنون حدود ۷۰ درصد پول کشاورزان کلزاکار در استان‌های گرم و معتدل پرداخت شده و امید است در آینده نزدیک باقی بدهی این تولیدکنندگان نیز پرداخت شود.
افزایش سرانه
در کنار سیاست‌های حمایتی از دانه‌های روغنی و تولید روغن در کشور، دولت سیاست کاهش مصرف سرانه را در دستور کار دارد زیرا مصرف سرانه 20 کیلیوگرم روغن در سال در حالی که 7 کیلوگرم از صمرف سرانه جهان بالاتر است نمایانگر وضعیت خطرناکی در مصرف این ماده خوراکی است. مصرف سرانه روغن در سال 42 در ایران نزدیک 2.5 کیلوگرم بوده است.
گلایه از بخش خصوصی
در این میان نزدیک 95 درصد واردات روغن به کشور توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. البته دولت در مقام سیاست‌گذار نسبت به نگاه تجاری بخش خصوصی دغدغه دارد؛ به طوریکه معتقد است: بخش خصوصی بیشتر از تولید به فکر واردات است زیرا سودی که می‌کند در واردات روغن خام است، نه واردات دانه و کنجاله. بر همین اساس به گفته علیرضا مهاجر دولت مانع توسعه بی رویه این نوع از کارخانه‌ها است. از منظر مهاجر سود بخش خصوصی در واردات روغن پالم و سویا است و واردکنندگان به دنبال روغن‌های باکیفیت همچون روغن آفتابگردان و کنجد نیستند. البته آسیب‌شناسی مزبور را باید در موضوع دیگری نیز جستجو کرد و آن عدم کنترل مناسب در کیفیت این گونه محصول‌ها است.
